درخواست مشاوره رایگان
زانوی ضربدری یا پای ضربدری چیست و چطور درمان می‌شود؟
زانوی ضربدری یا پای ضربدری با نام علمی Genu valgum وضعیتی است که در آن زانوها به سمت داخل متمایل می‌شوند و با یکدیگر در تماس هستند، اما مچ پا با هم ارتباطی ندارند. این مورد بیشتر در کودکان خردسال مشاهده می‌شود.
این وضعیت ممکن است برای والدینی که کودکان خردسال‌شان به این وضعیت دچار شده‌اند، بسیار نگران کننده باشد.
در بیشتر اوقات، کودکان با بزرگ‌شدن و رشد کردن، مشکل پا ضربدری آن‌ها نیز حل می‌شود بنابراین نیاز به نگران شدن در این زمینه نیست. در صورتی که مشکل زانو ضربدری خودبه‌خود حل نشد یا اگر این وضعیت به مرور زمان پیشرفت کرد، باید درمان شروع شود.
زانوی ضربدری (پا ضربدری) چیست؟
زانوی ضربدری به متمایل شدن زانوها به سمت داخل گفته می‌شود. فردی با مشکل پا ضربدری زمانی که می‌ایستد، زانوهای او به سمت یکدیگر متمایل شده‌اند یا به عبارتی به هم نزدیک شده‌اند. و یک فاصله ۲ تا ۳ اینچ یا ۴ تا ۶ سانتی‌متر بین مچ پا مشاهده می‌شود. در واقع زانوها به سمت یکدیگر متمایل شده و با هم تماس دارند.
این وضعیت نسبتاً شایع بوده و بیشتر از ۲۰ درصد کودکان سه ساله درگیر این مشکل می‌شوند. در بیشتر کودکان خردسال، این وضعیت خودبه‌خود بهبود می‌یابد و فقط یک درصد کودکان ۷ سال به بالا هنوز به این وضعیت دچار هستند.
در شرایط نادری، مشکل زانو ضربدری ممکن است تا بزرگسالی ادامه یابد. در برخی موارد، در کودکان بزرگتر ممکن است این مشکل به علت بیماری زمینه‌ای یا شرایط خاصی به وجود آید.
زانوی ضربدری که درنتیجه یک وضعیت یا بیماری خاصی ایجاد می‌شود، قابل پیشگیری بوده و اگر علت آن شناسایی شود قابل درمان است.
علت ایجاد زانوی ضربدری
شرایط بالقوه‌ای وجود دارد که سبب ایجاد زانوی ضربدری می‌شود. به عنوان مثال اختلالات متابولسیمی استخوان و اختلالات ژنتیکی. اکثر علل ایجاد کننده پا ضربدری کم خطر می‌باشند.
ریسک فاکتور یا عوامل خطری که سبب زانوی ضربدری می‌شود:
- چاقی
- صدمه یا بیماری که روی پا یا زانو اثرگذار باشد.
- آرتریت یا التهاب مفصل، خصوصاً در زانو
- نقص ویتامین D و کلسیم
نشانه‌ها و علائم زانوی ضربدری
علائم زانوی ضربدری یا همان پا ضربدری معمولاً به صورت دیداری ظاهر می‌شود. در واقع به صورت آشکار می‌توان جدا بودن آشکار مچ پا و نزدیک بودن واضح زانوها به یکدیگر را مشاهده کرد و همین موضوع بزرگ ترین علائم داشتن زانوی ضربدری است. در این وضعیت نحوه راه رفتن فرد نیز تحت تأثیر قرار می‌گیرد. زیرا آن‌ها برای جبران شکاف بین زانو باید به روش خاصی راه بروند.
علائم هنگام راه رفتن با شرایط زانوی ضربدری شامل موارد زیر است:
- زانو درد
- لنگان‌لنگان راه رفتن
- سفت‌وسخت شدگی مفاصل
- عدم تعادل وقتی فرد ایستاده است.
تشخیص زانوی ضربدری
پا ضربدری معمولاً در کودکان خردسال تشخیص داده نمی‌شود. زیرا این وضعیت در دوران کودکی شایع است. اما در کودکان بزرگتر و جوان‌ترها ، پزشکی سعی بر این دارد که علت ایجاد زانوی ضربدری را تشخیص دهد. زیرا بر مبنای علت به وجود آورنده، پزشک برای اصلاح یا درمان آن تصمیم می‌گیرد.
در تشخیص پا ضربدری، پزشک معمولاً تاریخچه فرد را مورد بررسی قرار می‌دهد، سوالاتی که پزشک می‌پرسد معمولاً شامل تاریخچه پزشکی و دیگر وضعیت‌های رایج بیماری شناخته شده موجود بوده که ممکن است روی زانوی ضربدری تأثیر بگذارد. اگر درد نیز در کنار این وضعیت حضور داشت، پزشک ممکن است در مورد اینکه درد در چه ناحیه‌ای است یا شدت درد چقدر است و یا اینکه چه وقت رخ می‌دهد، سوالاتی بپرسد.
پزشک همچنین می‌تواند موارد زیر را مورد بررسی قرار دهد:
- میزان زاویه زانو وقتی فرد ایستاده است.
- نحوه راه رفتن فرد
- همچنین بررسی طول پاها اگر با یکدیگر اختلاف طول دارند.
پزشک ممکن است کف کفش نامناسب را نیز مورد بررسی قرار دهد. همچنین برای تشخیص بهتر ممکن است رادیوگرافی یا MRI برای تخمین وضعیت استخوان نیز توصیه شود.
درمان پا ضربدری
درمان ضربدری بسته به شرایط و شدت درد و همچنین علت به وجود آورنده این وضعیت بستگی دارد. بعضی از راهکارهای معمول برای درمان زانوی ضربدری شامل موارد زیر است:
داروها و مکمل‌ها
اگر بیماری زمینه‌ای که فرد له آن مبتلا است سبب ایجاد پا ضربدری شده است. بیماری باید ابتدا درمان شود تا زاویه پاها نیز به تبع آن اصلاح شود. این وضعیت ممکن است با دارو و مکمل‌ها درمان شود.
ورزش‌های منظم
پزشک ممکن است برخی ورزش‌های ساده یا حرکات کششی را به بیمار توصیه کنید و همچنین ممکن است فرد را به متخصص طب فیزیک یا فیزیوتراپی ارجاع دهد. ورزش و حرکات کششی می‌تواند سبب قدرتمند شدن و تقویت ماهیچه‌ها پا شده و سبب اصلاح زاویه زانو شود.
پزشک یا متخصص طب فیزیک یا فیزیوتراپیست ممکن است ورزش را بر پایه راه رفتن یا قدم زدن شخص توصیه کنند. ورزش‌های روتین معمولاً شامل برنامه‌ای برای اضافه کردن وزن یا تغییر روتین برنامه برای افزایش حجم ماهیچه‌ها است.
کاهش وزن
اگر شخص دچار اضافه‌وزن است، این می‌تواند به عنوان عاملی برای ایجاد زانوی ضربدری باشد. اضافه‌وزن سبب کشش یا بار اضافه روی پاها و زانو می‌شود، که این عامل می‌تواند سبب بدتر شدن وضعیت پا ضربدری شود. پزشک ممکن است به فردی که دارای اضافه‌وزن است توصیه نماید که با ترکیبی از روش‌های رژیم و ورزش وزن را کاهش دهد.
ارتوتیک یا ارتوپدی فنی
ارتوتیک یا ارتوپدی فنی شاخه‌ای از علوم پزشکی بوده که با کمک وسایل خاص مانند بریس یا ارتوز سبب تسهیل در عملکرد بدن می‌شود.
ارتوتیک‌ها، کفی کفش بوده که درون کفش قرار داده می‌شود تا به راه رفتن شخص کمک کند. یا اینکه هنگام راه رفتن یا دویدن پا به زمین برخورد کند. این وسایل ارتوپدیک به شخص مبتلا به پا ضربدری که یکی از پاها بزرگتر از پای دیگر است کمک می‌کند تا راحت‌تر راه برود.
بریس یا ارتوز یا آتل‌ها ممکن است برای کودکان درگیر پا ضربدری بجای یا به علاوه ارتوتیک ها (کفی کفش) استفاده شود.
بریس یا ارتوز یا مهاربندها به‌گونه‌ای طراحی شد است تا به رشد استخوان در موقعیت صحیح کمک می‌کند.
جراحی
جراحی معمولاً گزینه اول برای درمان زانوی ضربدری نیست. جراحی در شرایط زیر ممکن است ضرورت یابد:
- پا ضربدری شدید و پیشرفته
- در مواردی که کشش، ورزش یا کاهش وزن سبب تسکین درد نمی‌شود.
برای کودکان، اقدام جراحی که جراحی افزایش قد نیز نامیده می‌شود معمولاً انجام می‌شود. جراح یک تکه کوچک فلزی در زانو قرار می‌دهد. این صفحه فلزی به رشد استخوان در جهت درست کمک می‌کند. زمانی که استخوان در زاویه درست قرار گرفت، جراحی بعدی برای برداشتن یا خارج کردن صفحه فلزی استفاده می‌شود.
در بزرگسالان و یا جوانان، استئوتومی یا برش استخوان انجام می‌شود. این روش نیز مشابه روش جراحی افزایش قد است. در استئوتومی جراح یک صفحه فلزی کوچک را در زانو قرار می‌دهد. صفحه به عنوان یک ارتوز یا بریس ثابت در زانو برای اصلاح جهت استفاده شده و خارج نمی‌شود.
در موارد نادر، پزشک ممکن است جایگزینی زانو را پیشنهاد دهد. در این موارد، یک زانو مصنوعی در جهت درست و در مکان صحیح برای حل مشکل زانوی ضربدری در بدن فرد کار گذاشته می‌شود.
چشم‌انداز
تقریباً در بیشتر موارد پا ضربدری، این وضعیت با رشد کودک حل می‌شود. بنابراین زمانی که فرد به بزرگسالی می‌رسد دیگر این اختلال را به همراه ندارد.
برای کودکان بزرگتر و جوان‌تر، تقریباً ورزش و کشش سبب تصحیح زاویه زانو شده و درنتیجه درد نیز تسکین می‌یابد. بعضی از افراد ممکن است وضعیت خود را با کمک بریس یا ارتوز و ارتوتیک یا کفی کفش استاندارد بهبود دهند.
در برخی از موارد نادر، ممکن است برای اصلاح وضعیت زانو ضربدری، جراحی مورد نیاز باشد. اما معمولاً این روش به عنوان آخرین گزینه درمانی مدنظر است. زمانی که راهکارهای درمانی دیگر سبب بهبود وضعیت یا تسکین درد نشوند، یا اگر راه رفتن فرد تحت تأثیر زانوی ضربدری قرار بگیرد، جراحی بهترین گزینه است.
درمان زانوی ضربدری در کودکان بزرگتر و نوجوانان اهمیت ویژه‌ای دارد. اگر زانوی ضربدری درمان نشود، ممکن است این وضعیت سبب ایجاد مشکلات یا اختلالات سلامتی برای مفاصل یا ماهیچه‌ها شود. برای مثال عدم درمان پا ضربدری ممکن است سبب ایجاد استئو آرتریت یا آرتروز شود.
