پیشگیری و درمان پلاژیوسفالی موضعی یا صافی سر در کودکان

زمان مطالعه: ۷ دقیقه

پلاژیوسفالی اتفاقی است که بر اثر تحت فشار شدید بودن یک ناحیه از سر رخ می دهد. به سندروم سر صاف نوزادان پلاژیوسفالی می گویند که قسمتی از پشت یا کنار سر صاف می شود. آکادمی اطفال آمریکا (AAP) اعلام کرد که از زمانی که کودکان به پشت خوابانده می‌شوند، میزان مرگ و میر ناشی از SIDS یا سندم مرگ ناگهانی نوزاد به میزان چشمگیری کاهش یافته است اما متاسفانه یکی از پیامدهای به پشت خواباندن کودکان افزایش موارد پلاژیوسفالی یا صافی سر در کودکان است. 

پلاژیوسفالی چیست ؟ 

پلاژیوسفالی می تواند باعث نامتقارن شدن سر نوزاد می شود. توصیف بعضی از افراد در رابطه با پلاژیوسفالی این است که سر شبیه به یک متوازی الاضلاع می باشد. علت نرم بودن جمجمه سر نوزاد این است که  سر بتواند در یک سال اول رشد کند اگر سر رشد نکند صاف می ماند و دچار عارضه پلاژیوسفالی می شود. استخوان های جمجمه نوزادان از بدو تولد تا تقریبا چند ماه پس از تولد نرم و انعطاف پذیر است و کاملا سفت نیست  یعنی سر کودک به راحتی می تواند شکل خود را تغییر دهد پس اگر  کودک را به طور کامل به یک جهت بخوابانیم که به طور مداوم فشار از یک سمت باشد دچار این عارضه یعنی بدشکلی سر نوزاد می شود. ممکن است پلاژیوسفالی در ۲۰ % نوزادان در هفته  هفتم اتفاق بیفتد. با مراقبت در هنگام خواب می توان از این عارضه جلوگیری  کرد  پلاژیوسفالی به دلیل نرم بودن سر نوزاد اتفاق می افتد آن هم در صورتی که  کودک همیشه به یک حالت بخوابد دچار بدشکلی سر می شود. از از علائم پلاژیوسفالی می توان به موارد زیر اشاره نمود :

• وجود یک ناحیه صاف در کنار یا جلو یا پشت سر
• نافرم بودن شکل ظاهری 
• کمبود مو در یک نقطه 
• گوش های ناهموار به این معنی که یک گوش بالاتر از دیگری و یا یک گوش جلوتر از گوش دیگر باشد. 
• رشد نکردن سر نوزاد 
• تشنج 
• صورت ناهموار یا وجود نقص در صورت 
• وجود برجستگی در امتداد جمجمه 

انواع سندروم پلاژیوسفالی

پلاژیوسفالی موضعی : این نوع سندروم شایع ترین نوع پلاژیوسفالی می باشد که ۵۰% نوزادان درگیر آن هستند.

پلاژیوسفالی مادرزادی : به این نوع کرانیوسینوستوز گفته می شود در این نوع فضای بین استخوان های جمجمه زودتر بسته می شوند که در نهایت موجب بدشکلی سر نوزادان  می شود. این نوع سندروم نادر است و بین هر ۲۰۰۰ نوزاد یک نفر مبتلا می شود.

پلاژیوسفالی به این صورت است که یک سمت سر صاف است و سر از بالا شبیه متوازی الاضلاع می باشد.

براکی سفالی به این صورت می باشد که سر از حالت طبیعی پهن تر و کوتاه تر است و پشت سر نیز منحنی نمی باشد. 

اسکافوسفالی به این صورت است که سر باریک و دراز رشد می کند و بلندتر از حد نرمال می باشد.

چگونه می توان پلاژیوسفالی را تشخیص داد ؟

زمانی که موهای کودکان خیس است و شکل سر کودک قابل مشاهده است می توان این سندروم را تشخیص داد. 

علائمی که می توانید متوجه پلاژیوسفالی شوید :

در کنار یا پشت سر یک ناحیه صاف است که ممکن است به جای گرد بودن کج به نظر می رسد . 

گوش ها در یک راستا نیستند. روی یک ناحیه از سر نقطه ای طاس وجود دارد و  روی جمجمه برجستگی های  استخوانی نیز وجود دارد.  در هنگام بدو تولد نوزاد به دلیل موقعیت کودک درون رحم مادر ممکن است توده های کوچکی روی سر نوزاد باشد که این وضعیت طبیعی و نرمال می باشد اما اگر بعد از هفته ششم بهبود پیدا نکرد باید به پزشک مراجعه کنیم.

علت شیوع پلاژیوسفالی چیست ؟

معمولا پلاژیوسفالی مادرزادی  در طی رشد جنین اتفاق می افتد.  علت های زیادی برای مبتلا شدن به سندروم پلاژیوسفالی وجود دارد مثل :

وضعیت خوابیدن به این معنی که نوزاد را هر روز و به طور مداوم به یک جهت میخوابانند که باعث فشار زیاد به قسمتی که کودک را خوابانده اید میشود که باعث بدشکلی سر در نوزادان میشود  . کودکان قبل از اینکه بتوانند غلت بزنند یعنی در چهار ماهه ی اول در معرض خطر مبتلا شدن به پلاژیوسفالی هستند . 

چند قلوزایی به طوری که به علت تنگ بودن فضای رحم جمجه ی جنین ها بیش از حد معمول در معرض فشار می باشد این علت نیز  باعث بدشکلی سر در نوزادان می شود .

نارس بودن نوزاد یعنی نوزادان که زودتر از وقت تعیین شده به دنیا می آیند   استخوان های آنها نرم تر می باشد  که  این علت نیز باعث بدشکلی سر نوزادان می شود . 

استفاده از ابزار فورسپس فشار زیادی به جمجمه و استخوان ها  مارد می کند که یکی دیگر از علت های پلاژیوسفالی می باشد . 

یکی دیگر از علت ها این است که نوزاد به حالت بریچ در رحم مادر قرار گرفته باشد یعنی باسن یا پاهای جنین نزدیک دهانه رحم قرار گرفته باشد. علت های دیگری نیز می تواند باعث سندروم پلاژیوسفالی یا همان بدشکلی سر در نوزادان می شود. پیشگیری و جلوگیری از بروز اختلال بدشکلی سر نوزادان از درمان آن راحت تر می باشد.

عوارض سندروم پلاژیوسفالی

 شایع ترین نوع  بدشکلی در نوزادان پلاژیوسفالی نام دارد همچنین در نوزادی که در طول شبانه روز از ۵ دقیقه کمتر روی شکم می خوابند شایع تر می باشد.  پلاژیوسفالی در واقع یک مشکل از نظر زیبایی به حساب میاید و اغلب بر رشد مغز اثری نمی گذارد . گاهی بدشکلی سر نوزادان به علت سفت بودن عضلات گردن رخ می دهد.  بین ۶۰ تا ۷۰ درصد کودکانی که دچار عارضه بدشکلی سر نوزادان شده اند تا قبل از سن ۴ سالگی بهبود می یابند. معمولا نوزادانی که  به طور مادرزادی با مشکل بدشکلی سر یا پلاژیوسفالی رو به رو هستند عمل جراحی برای آنها ضروری است. جراحی کمک می کند تا فشار وارد بر جمجمه کاهش پیدا کند و مغز رشد طبیعی داشته باشد. همچنین جراحی می تواند خطر عوارضی مثل تاخیر رشد و تشنج و نابینایی را کاهش دهد.

 

پلاژیو سفالی چگونه درمان می شود ؟

اگر بدشکلی سر نوزاد یا همان پلاژیوسفالی توسط متخصص تایید شود برای نوع درمان  کودک مشاوره می دهد و یکی از بهترین راه  های درمان را با توجه به شرایط و شدت بیماری و همچنین  با توجه به سن نوزاد را توصیه می کند .معمولا کودکانی که دچار این عارضه هستن به عمل جراحی نیاز  ندارند اما در مواردی که بسیار نادر است اگر خیلی شدید  باشد پزشک  درمان هلمت تراپی را توصیه می کند.  کودکانی که  عضلات گردن آنها  سفت است  به حرکت های کششی و تقویتی نیاز دارند.  کودکانی که بدشکلی سر آنها بسیار شدید باشد کاملا باعث جلب توجه می شود  که در این شرایط بهتر است کودک را نزد پزشک برده و علت آن را پیدا  کنید. 

 افرادی که مبتلا به پلاژیوسفالی هستند بهتر است خیلی سریع به پزشک مراجعه کنند تا اقدامات لازم برای کاهش این بیماری صورت بگیرد.  درمان کردن پلاژیوسفالی  بستگی به جدی بودن همچنین علت مبتلا بودن به سرطان خون دارد. اولین اقدامی که می توان انجام داد این است که سر را به حالت نرمال  قرار دهیم . پزشک کودکان نحوه صحیح قرار گرفتن سر نوزاد را آموزش می دهند تا شکل جمجه سر اصلاح شود.  

روش دوم کلاه ایمنی پلاژیوسفالی می باشد. کلاه پلاژیوسفالی از یک پوسته سخت و یک روکش نرم در داخل تشکیل شده است که تمام سر را می پوشاند این کلاه با فشار ملایمی و مداومی که از دیواره ها وارد می کند باعث  می شود  قسمت اسیب دیده سر به حالت طبیعی بازگردد. اگر نوزاد این کلاه را سه تا شش ماه به مدت بیست و سه ساعت در روز استفاده کند تاثیر بسیار زیادی خواهد داشت. یک سربند هم وجود دارد که مشابه کلاه ایمنی می باشد این سربند فقط اطراف سر را می پوشاند.

تشخیص پلاژیوسفالی 

تشخیص یا شناخت کودک مبتلا به پلاژیوسفالی کار دشواری نیست. گاهی به این سندرم پلاژیوسفالی خلفی یا تغییر شکل دهنده نیز گفته می شود و معمولاً اولین بار در سنین حدود ۲ تا ۳ ماهگی نوزاد مشاهده می شود.

پشت سر این کودکان در یک طرف صاف می شود و بر خلاف کرانیوسینوستوز، یک برآمدگی جبرانی یا برجستگی پیشانی در همان طرف سر خود در قسمت جلو یا پیشانی دارند. گوش آنها نیز احتمالاً از همان طرف سر به جلو رانده خواهد شد. هنگامی که از بالا به سر کودک نگاه می‌کنید مشاهده تمامی این حالات به راحتی امکان پذیر است.

اگرچه معمولاً ضروری نیست، اما در صورت واضح نبودن تشخیص، آزمایشات دیگری نیز انجام می‌شود، خصوصاً اگر متخصص اطفال مشکوک به سینوستوز لامبوئید، نوعی کرانیوسینوستوز باشد.

این آزمایش ممکن است شامل عکسبرداری رادیوگرافی از جمجمه یا CT سر باشد که در تشخیص باز بودن درزهای جمجمه و رد سینوزوز لامبوئید بهتر از اشعه ایکس ساده است.

پیشگیری از پلاژیوسفالی

از آنجا که در پلاژیوسفالی خلفی فشار زیادی به یک قسمت از سر نوزاد وارد می شود، با متناوب نگه داشتن موقعیت هایی که سر کودک در آن قرار دارد، می‌توانید از بروز آن جلوگیری کنید. البته این بدان معنی نیست که از خواباندن کودک به پشت خودداری کنید، بلکه باید موقعیت سر کودک را در هر بار خواباندن او تغییر دهید.

زمان‌هایی که کودک شما بیدار است و می‌توانید که او را تحت نظر داشته باشید بهتر است که به او را به شکم بخوابانید تا از قرار گرفتن پشت سر وی بر روی زمین جلوگیری شود.

بهتر است اجازه ندهید که کودکتان در زمان‌های بیداری مدت زمان زیادی را به پشت بخوابد.

به عنوان مثال از گذاشتن نوزاد خود بر روی صندلی ماشین اجتناب کنید و به جای آن از حامل کودک آغوشی استفاده کنید زیرا فشار کمتری به سر نوزاد وارد می‌کند. همچنین اگر کودک شما به اندازه کافی بزرگ باشد تا بتواند در یک جا بنشیند می‌توان از واکر ثابت استفاده کرد.

این اقدامات پیشگیرانه می تواند به ویژه برای نوزادانی که در معرض خطر بالاتر ابتلا به بیماری پلاژیوسفالی قرار دارند، از جمله نوزادان زودرس، چند قلوها و نوزادانی که از به ضعف عضلانی دچار اند، مهم و کارامد باشد.

درمان

در ابتدا، درمان پلاژیوسفالی خلفی همان اقدامات پیشگیرانه ای است که قبلاً در مورد آن صحبت شد و شامل مواردی بود که باعث برداشتن فشار از روی نقاطی از سر که قبلا صاف شده‌اند. خواباندن کودک به شکم، تغییر وضعیت سر کودک هنگام خوابیدن به پشت و صرف کمترین زمان خوابیدن به پشت هنگام بیداری به پیشگیری از ابتلای کودکان به سر صاف کمک می‌کند.

بهبودی معمولاً طی یک دوره ۲ تا ۳ ماهه اتفاق می افتد. اگر بهبودی مشاهده نشد یا بدشکلی همچنان بدتر شد، پس احتمالاً کودک شما نیاز به ارزیابی توسط جراح جمجمه و صورت کودکان یا جراح مغز و اعصاب کودکان دارد. معمولا کودکان به ندرت نیاز به جراحی دارند و جراح به استفاده از کلاه ارتوزی توصیه می‌کند.

باید به کودکان دارای تورتیکولی یا کجی گردن توجه بیشتری شود زیرا آن‌ها علاوه بر اقدامات پیشگیرانه در ارتباط با صافی سر به ورزش‌های گردن به عنوان بخشی از درمان خود نیاز دارند. زیرا معمولا سر خود را به دلیل مشکل در عضلات گردن در یک وضعیت قرار می‌دهند. معمولا فیزیوتراپی و استفاده از ارتوز ‌های مناسب به طور همزمان به این کودکان کمک می‌کند.  

برای کسب اطلاعات در مورد خطرات و عوارض احتمالی این سندم و توضیحات بیشتر، مطلب « آیا کودک شما دچار سندرم سر صاف است؟ » را مطالعه کنید.