بدشکلی جمجمه یا سندروم سر صاف در نوزادان

زمان مطالعه: ۷ دقیقه

بد شکلی جمجمه چیست؟

بدشکلی جمجمه یا سندرم سر صاف خود را به شکل بی نظمی در پشت یا کنار سر نشان می‌دهد. والدین معمولاً در حدود هشت هفتگی در نوزادان متوجه سر صاف می شوند. در این زمان ممکن است سر کودک آنها کمی عریض به نظر رسد، یکی از گوش‌‌ها از یک طرف به جلو رانده شده یا اینکه یک ابرو برجسته تر از دیگری باشد. بسته به نوع سندرم سر صاف، این شرایط می تواند باعث نامتقارن شدن یا تغییر شکل سر کودک شود. این مورد بعضاً به عنوان «کودک سر صاف» جستجو می شود اما در واقع نوزادی است که سندرم سر صاف دارد.

از آنجا که استخوان های جمجمه کودک (درزها) تا اواخر کودکی کاملاً به هم نمیچسبند (فیوز شدن)، استخوان های آنها نرم است و بنابراین می توانند دچار تغییر شکل شوند. به ویژه اگر پس از تولد در وضعیت (موقعیت) ثابتی قرار بگیرند. برای نوزادانی که زود در رحم پایین می آیند یا در یک موقعیت ثابت درون رحم قرار می گیرند، هر گونه فشار وارد شده به سر می تواند باعث صاف شدن شکل سر در همان محلی شود که این فشارها وجود داشتند.

با مطالعه‌ی مطلب «آیا کودک شما دچار سندرم سر صاف است؟» می‌توانید وضعیت نوزاد خود را از این نظر بررسی کنید.

انواع بدشکلی جمجمه

بسته به جایی که فشار به سر وارد می‌شود، شکل سر متفاوت خواهد بود. در نتیجه آن فشارها چهار دسته اصلی بدشکلی جمجمه وجود دارد.

در زیر لیستی همراه با شرح هر یک وجود دارد تا والدین بتوانند به راحتی آنها را شناسایی کنند:

سندرم سر صاف

به طور معمول، نوزادان ترکیبی از براکیسفالی و پلاژیوسفالی را دارند. اما گاهی اوقات ترکیبی از اسکافوسفالی و پلاژیوسفالی نیز مشاهده می‌شود. این بدان معنا نیست که کودک دارای دو نوع سندرم سر صاف است. این نام‎‌ها فقط جایی (محلی) از سر که صاف شده‌اند را توصیف می کنند. برخی از محققان تمایل دارند این دو نوع مختلف تغییر شکل را با هم ترکیب و آنها را تحت یک عنوان «سندرم سر صاف» قرار دهند.

چه عواملی باعث بدشکلی جمجمه می شود؟

۱ـ کم بودن زمان‌هایی که کودک بر روی شکم قرار می‌گیرد:

والدین باید زمان‌هایی که کودکشان در حال خواب است را بین وضعیت خوابیدن به پشت و خوابیدن بر روی شکم تنظیم کنند. البته در حالتی که کودک بر روی شکم خوابیده است حتما باید نظارت شود. اگر بین زمان‌هایی که کودک به پشت و شکم خوابیده تعادل برقرار نباشد، احتمالا کودک به سندروم سر صاف مبتلا می‌شود.

۲ـ فشار درون رحم و هنگام تولد:

یکی از دلایل عمده سندرم سر صاف وارد شدن فشار به سر جنین درون رحم است. این امر معمولاً در هنگام زایمان چندقلویی دیده‌شود. زیرا درون رحم فضای کمتری وجود دارد و در نتیجه خطر بیشتری برای فشار آمدن به سر نرم جنین وجود دارد. بر اساس ایده ایجاد سندرم سرصاف، اگر هنگام زایمان به فورسپس یا وکیوم نیاز باشد، ممکن است سندرم سر صاف ایجاد شود.

۳ـ سر صاف در تولدهای زودرس:

وقتی نوزادان نارس به دنیا می آیند، استخوان های نرم تری دارند و بنابراین بیشتر مستعد ابتلا به سندرم سر صاف هستند. علاوه بر آن، از آنجا که نوزادان نارس اغلب کوچکتر و ضعیف تر هستند، ممکن است در ابتدا تمایل داشته باشند سر خود را به یک طرف بگذارند، زیرا قادر به حرکت دادن سر خود نیستند که خود می‌تواند باعث ایجاد این سندروم شود.

۴ـ تورتیکولی:

تورتیکولی، معروف به “گردن پیچ خورده”، هنگامی رخ می‌دهد که گردن کودک دارای سفتی است که این سفتی توانایی کودک را در چرخاندن سر به طور کامل از هر دو جهت تحت تأثیر قرار می‌دهد و همچنین باعث کج شدن سر کودک به یک طرف می‌شود. در نتیجه حرکت و فشار محدود به همان قسمت سر، سندرم سر صاف ایجاد می‌شود.

۵ـ وضعیت خوابیدن:

اخیرا والدین نوزادان را به پشت می خوابانند تا خطر سندرم مرگ ناگهانی نوزاد (SIDS)  را کاهش دهند. توصیه ما این است که کودک خود را به پشت بخوابانید . اما هنگامی که او بیدار است و شما با او هستید، اطمینان حاصل کنید که آنها زمانی را روی شکم باشند و سر آنها تغییر مکان دهد تا از این سندروم پیشگیری کنید.

بد شکلی جمجمه

شناسایی به موقع و درمان مشکلات مربوط به نوزادان با مناسب‌ترین روش‌های درمانی، اهمیت ویژه‌ای دارد. به دلیل این‌که نوزادان حساسیت‌های بیشتری نسبت به بزرگسالان دارند، و حفظ سلامت آنان علاوه بر شرایط حال، ممکن است بر روی وضعیت جسمانی آن‌ها در آینده نیز موثر باشد. در این مطلب به یکی از مشکلات و بیماری‌های شایع در میان نوزادان یعنی بد شکلی جمجمه یا کرانیوسینوستوز می‌پردازیم و در مورد دلایل بروز این مشکل و روش‌های درمان آن توضیحاتی به شما ارائه خواهیم داد.

بد شکلی جمجمه نوزاد

بد شکلی جمجمه یا(Craniosynostosis) به معنی اتصال زودهنگام استخوان‌های جمجمه‌ی نوزاد است. در این عارضه که بیشتر به دلیل مشکلات ژنتیکی یا در حین تولد رخ می‌دهد، متاسفانه پیش از شکل‌گیری کامل مغز نوزاد، استخوان‌ها به هم می‌پیوندند. در واقع پس از بسته شدن یک یا چند مفصل فیبری که میان استخوان‌ها یا درزهای جمجمه قرار دارد، جمجمه یا ملاج نوزاد قبل از شکل‌گیری مغز به صورت کامل بسته می‌شود. به همین دلیل پس از گذشت زمان و رشد مغز کودک، شکل جمجمه به صورت ناموزون می‌شود.
در نوزادانی که از این نظر مشکلی نداشته باشند، فضاهای بین استخوان جمجمه با مواد دارای انعطاف پر شده که به آن درز یا شکاف گفته می‌شود. به مرور زمان و با رشد مغز کودک، این درزهای انعطاف‌پذیر موجب رشد جمجمه همزمان با رشد مغز می‌شوند. در حدود سن دو سالگی یعنی زمان درست، با اتصال استخوان‌های جمجمه، درزها سخت و به استخوان تبدیل می‌شوند. ولی در نوزادان مبتلا به بدشکلی جمجمه، به دلیل بسته شدن زودهنگام یک یا چند شکاف، رشد سر کودک در آن قسمت از جمجمه متوقف می‌شود. ولی چون در قسمت‌های دیگر جمجمه اتصال درزها رخ نداده، رشد سر کودک ادامه دارد و همین اتفاق موجب غیر طبیعی شدن شکل جمجمه خواهد شد.
هم‌چنین در داخل مغز نیز در صورت بسته شدن زودهنگام درز ها، ممکن است رشد مغز کودک با محدودیت یا کندی مواجه شود یا این‌که مغز فضای کافی برای رشد پیدا نکند. این کمبود فضا، می‌تواند به تجمع فشار در داخل جمجمه منجر شود.
در برخی موارد که کرانیوسینوستوز شدید باشد، می‌تواند منجر به آسیب‌های عصبی شود. البته اکثر نوزادان از رشد مغزی و شناختی عادی برخوردار خواهند بود و حتی پس از جراحی جمجمه‌شان از نظر ظاهری به شکل طبیعی تبدیل می‌شود. ولی عدم بروز مشکلات احتمالی، نیاز به تشخیص و درمان زودهنگام دارد.

بدشکلی جمجمه اطفال

همان‌گونه که گفتیم، استخوان تشکیل دهنده‌ی جمجمه از چندین واحد استخوان مجزا ساخته شده است که توسط شکاف‌های ارتجاعی به هم متصل شده اند. در حالت طبیعی به دلیل وجود همین درزهای انعطاف‌پذیر، استخوان جمجمه به صورت عادی و در تمام جهات رشد می‌کند و در چنین شرایطی رشد مغز هم به صورت طبیعی رخ می‌دهد. این اتفاقات برای نوزاد از بدو تولد تا سن دو سالگی ادامه دارد. به همین دلیل است که در این مدت به خصوص از ابتدای تولد باید به شکل و نحوه‌ی رشد جمجمه‌ی کودکتان توجه کنید تا در صورت اتصال زودهنگام و بسته شدن درزها، با اقدام سریع برای درمان، مشکلی برای سلامت کودک پیش نیاید.

علل بروز بیماری بدشکلی جمجمه نوزاد

در واقع دلایل بروز این مشکل در بیشتر نوزادان هنوز ناشناخته است. در برخی نوزادان، بد شکلی جمجمه به دلیل ناهنجاری یا اختلالات ژنتیکی رخ می‌دهد. یکی دیگر از دلایل ایجاد چنین مشکلاتی، نرمی بیش از حد سر استخوان‌ها است. وجود این نرمی در کنار رشد سریع جمجمه به بروز مشکلاتی مانند تغییر شکل و بد شکل شدن جمجمه منجر می‌شود. هم‌چنین موارد محیطی که مادر با آن‌ها در تماس است، یا خوراکی‌هایی که مصرف کند یا در صورتی که در دوران بارداری داروهای خاصی استفاده کند، می‌تواند در کرانیوسینوستوز موثر باشد. از دیگر عواملی که می‌تواند به این مشکل بی‌انجامد شامل مشکلات ژنتیکی، فشارهای درون رحم ناشی از قرارگیری نادرست جنین یا حتی درشت بودن جنین است. سایر دلایل عبارتند از:

– زایمان به روش طبیعی

عبور جنین از کانال زایمان، می‌تواند شکل موجب تغییر شکل موقت جمجمه نوزاد شود. بنابراین ممکن است جمجمه به شکل گرد یا بیضوی دربیاد که تا مدت یک هفته طبیعی است. اما لازم است دقت کنید که اگر یک نقطه مسطح بدون تغییر در یک سمت یا پشت سر نوزاد دیده شود، ممکن است نشان‌دهنده‌ی بد شکلی جمجمه باشد.

– قرار گرفتن نادرست سر نوزاد پس از تولد

در صورتی که سر نوزاد تازه متولد شده برای مدت زمان طولانی در یک حالت قرار گیرد و توسط والدین تغییر حالت نداشته باشد، می‌تواند در بد شکل شدن جمجمه تاثیر زیادی داشته باشد.

– داشتن مشکلاتی مانند بیماری تیروئید مادر

مادران مبتلا به بیماری تیروئید حتی اگر در دوران بارداری تحت درمان قرار داشته باشند، در مقایسه با زنانی که به این بیماری مبتلا نباشند، بیشتر در معرض خطر داشتن نوزاد دچار مشکلات جمجمه هستند.

– مصرف داروهای خاص توسط مادر

زنانی که اوایل بارداری یا حتی پیش از بارداری از داروهای باروری مانند کلومیفن سیترات استفاده کرده باشند، در مقایسه با سایر مادران، بیشتر احتمال دارد که نوزادانشان با مشکل کرانیوسینوستوز متولد شوند.

روش درمان بدشکلی جمجمه به چه صورت است؟

اولین گام به منظور درمان این عارضه، تغییر وضعیت نوزاد و این پهلو به پهلو کردن او در هنگام خواب توسط والدین است. در صورتی که تا سه ماهگی نوزاد این روش منجر به نتیجه نشود، باید از سایر روش‌ها استفاده کرد.
دومین روش استفاده نوزاد از کلاه اصلاحی یا ارتزهای کرانیال است. جنس این نوع کلاه از جنس فوم و پلاستیک شفاف است و مطابق با اندازه و قالب سر نوزاد ساخته می‌شود. این روش درمان برای نوزادان مبتلا به مشکل بد شکلی جمجمه در سنین ۳ تا ۱۸ ماه کاربرد دارد که با تغییر مسیر رشد سر نوزاد موجب رشد متناسب و متقارن سر می‌شود.
پس از ۱۸ ماهگی در صورت عدم درمان مشکل، باید از آخرین گام جهت درمان آن یعنی عمل جراحی استفاده کرد.
بنابراین به منظور داشتن یک کودک سالم و پیشگیری از بروز مشکل بد شکلی جمجمه برای نوزادان لازم است در زمان بارداری و حتی پیش از اقدام برای باردار شدن، با یک پزشک متخصص در مورد روش‌های پیشگیری از بروز چنین مشکلاتی مشورت کنید. به علاوه پس از تولد نوزادتان، سعی کنید از همان ابتدا ضمن رعایت نکات لازم مانند قرار گرفتن درست سر و پهلو به پهلو کردن او در فواصل زمانی، مراقب باشید برای حفظ سلامت او، هیچ‌گونه فشار یا ضربه‌ای به سر کودک وارد نشود. در صورت مشاهده‌ی هرگونه مشکل یا مورد مشکوک حتما در سریع‌ترین زمان ممکن به پزشک متخصص مراجعه کنید.